Monday, June 6, 2016

TRINITY (Thumkop Khawsa) Tive Ikoe Mueih aw?

Khawsa konglam ni ti oehve kawpoek kuei hlang hue. Billy Graham engtoe Baibul khui oeh Trinity (Thumkop Khawsa) a konglam ve ak kueisoeih mat ni ti hue.John Calvin engtoe Mdekkhan thlang engve Khawsa konglam amni sim hlue boeih hue, ni sim boeih oehtoe amning ueh noengnoeh a thihna ni thi hlue hue ana ti hue. Ni Boipa Jesuh eng Mdekkhan thlang thong hamna a lo oeh a poh tloek yani Awithanglaek Johan engtoe vemueihna ti hue" Jesuh eng thaem khawyah poh hue. A thaem poh a hoei ni yawk kang man toe Mdekkhan pum pateng ni yawknak a hamna amkhoek hlue hue ti hue" Johan 21:25.
    Cenamoe ni sim ham tueng ak phoerhu lonak a konglam ni teng lah ve u. "Trinity" ti awilung ve Baibul khui oeh amawm hue. Thlangbaok (English) awi " Trinity" a lonak toe Latin awi "trinitas" oehkoe eng ak lo ni. A tingahnak toe pakthum( 3) , moe a ve awilung a lonak toe "trinus" thum thum oeh , amthumnak, Thumvoei,ti oehkoe eng lohna awm noeh " Unitas" ve " unus" ti oehkoe eng ak lo ni. A tingahnak toe mat (1) ni.
    Trinity awilung ak yawk cuek toe Antioch kho oehkoe Theophilus eng (A.D. 168-183), oeh Greek awi na Τριάς (Greek awi "trias" ti toe Khopthum, amthumnak) tinoeh a na holonak cuek hue. Cenamoe soenum Khawsa Thumkop (Divine Trinity) a kong toe amni hue.
    Trinity ti awilung a lonak toe Latin awilung oehkoe eng ni. Latin awilung Trinitas ti ak holonak cuek toe Latin Khawsa awisim (Latin Theologian) Tertullian engve A.D. 220 oeh Thumkop Khawsa (Trinity) a konglam Pa , Capa, moe Muemhla Cim ve niinak oeh pum oet ni, cenamoe thlang mat ni, tinak amni hue tinoeh ana teng lo hue.Ace Latin awilung "trinitas" oehkoe eng thlangbaok awi "trinity" ak lo ni.
    A coehtoe "Trinity" ve Baibul oeh imueih na angdang tive ni sui lah ve u. Ak cuek oeh Khawsa eng thlang a seh hlue oeh "ni sep ve u (let us)" (Gen.1:26a) ti hue. Avoeh ve thlang mat naakoeh doem hue tice ni hu tha hue. Hebru awina toe Khawsa tive Elohim (אֱלֹהִים) ti hue u. Elohim tive ak yoi Khawsa (Elohim/ god) moe ak doemna Khawsakhi (Elohim/gods) tinoeh ana holo na hue u. Khawsa (God) ti unoeh mat na ani honak oehtoe ak thlueng ak tai soeih Khawsa timueih oeh hona unoeh, Khawsakhi (gods) tina ani honak oehtoe ak nemnak awmkhi, Khawsa akka oeh ak awmkhi timueih na ana holona hue u. Avoeh ve pumoet Khawsa niinak dangsak hue.
Baibul Cakkhyuem Khui oeh Thumkop (Trinity) ang Dangnak
    Adam thawlh oeh Khawsa venna koe awi ak lo toe “Thlang ve Nimoeh oehkoe mat a mueihna (Like us)" tinoeh ak doem hona hue (Gen.3:22). Avoeh ve thlang matnak oeh doem hue, Pa, Capa, moe Muemthla Cim thumkop dangsak hue tice ni hu tha hue. Genesis 11:7 khui oeh ni huh oeh, Babel im ani sak a konglam ni hu tha hue. Acoeh ce "Law uh, nicet unoeh anik awi ni haasak ve u..." ti hue. Avoeh awm Pa, Capa moe Muemhla Cim thumkop a niinak dangsak hue. Tawngha Isaiah eng ang yak awi toe" Acoehce u num ka ni hamna ak cet hlue?(And who will go for us?)" ti hue (Isaiah 6:8). Avoeh awm niseh thlangmat doeng amni hue tice dangsak noeh, Pa, Capa, moe Muemhla Cim pumoet (Thumkop) niinak ce ni hu tha hue.

Baibul Cakthai Khui oeh Thumkop (Trinity) ang Dangnak
    Ni Boipa Jesuh mdekkhan oeh a bibi a cut lo hlue oeh Jordan tuina Batisma a huh oeh ce, Khannak awm Muemhla'm Cim ce Khyukkhyu amueihna (Like Dove but not Dove) ak khan oeh cu noeh ngoi hue, acoeh Khanna koe eng awi ak lo toe , veve Ka Capa Ka lungnak ni (Mathai 3: 16-17;Luka 3:21-22 ;Marka 1:10-11; John 1:32) ti hue. Acoeh ni huh toe Capa Jesuh ce a coeh Baptisma hu hue, Muemhla'm Cim ce Khanna koe eng khyukkhyu amueihna law hue, Pa Khawsa ce Khan nakoe eng awi ti hue. Avoeh ve Pa, Capa, moe Muemhla'm Cim a niinak Thumkop (Trinity) ce ni hu tha hue.Ni Boipa Jesuh eng Khan na a kai lotom oeh "Cet unoeh toe Pa, Capa, moe
Muemhla'm Cim ang ming eng Baptisma pe law uh" (Mathai 28:19) ti hue. Veve amoeh Jesuh eng Thumkop (Trinity) ang dansak nak ni. 
    A hubatkhi ani ceh lotaa hluekhi oeh ni Boipa Jesuh eng ak awikam toe "Ka ceh oehtoe Pa venna koe congpueikung Muemhla'm Cim ce tuei lo hlue hue nueng "ti hue.(Johan 14:16-17; 14:26; 15:26; 16:7, 13). Avoeh ve cetnoeh ak tuei lo hlue kung ce Jesuh ni(Capa eng a tueih lo hlue), a tueih lo hlue ce (ak lo hlue) Muemhla'm Cim ni, anih ce Pa a venna ak awm ni. Avoeh ve Pa, Capa, moe Muemhla'm Cim ang dangnak ni hu tha ba hue.Jesuh eng ani ceh lotak hlue khi oeh cuekcahnak a taak ba toe"Ningnikkhi pumoet ninii a mueihna a ningnikkhi awm pumoet a niniinak a hamna (So that they may be one as we are in one)" ti hue Johan 17:11. Veve thlang mat nak oeh ak doem Thumkop (Trinity) ang dangnak ni.
    Poluh eng Korin Khrihca Bu-khi venna ca ak chan aboetnak oeh toe, Pa, Capa, moe Muemhla'm Cim ang ming eng yokdonak paek eng boetsak hue.Ve mueihna "Boipa Jesuh Khrih a lungrhennak, Pa Khawsa Lungnak, moe Muemhla'm Cim awmpuei rhuisawinak toe angrhuina nani ven oeh awm seh" tinoeh boetsak hue (2 Korin 13:14).

    Ak choei oehkoekhi oehve Pa, Capa, moe Muemhla'm Cim oeh Khawsa mat (Thumkop) ang dangnak ni hu tha hue. A ningnikkhi ve Khawsa pakthum tingahnak amni noeh, thlang pakthum oeh Khawsa niinak mat ti ngahnak ni.Ace Pa, Capa, moe Muemhla'm Cim oeh ce Khawsa ani niinak mat doeng ni (That God is one, and that there is but one God) Deut. 6:4; 1Boikhi 8:60; Isa. 44:6; Marka 12:29, 32; Johan 10:30.

Pa moe Capa  Konglam
    Khawsa mat doeng ni. Trinity (Thumkop) ti ve anik thlangxing niinak oeh haa ba seiom Khawsa niinak oehtoe mat ni. Baibul awi eng ang coeina nim mthehkhi hue,"Kaai kaana Khawsa'k chang amawmna, ak cim Khawsa moe thongkung; Kaai kaana ak chang amawm hue. Hlat lonoeh toe loet lah, mdek pum a duetnak doena! Iatioeh num ni ti oehtoe Kaa ve Khawsa ni, ak chang amawm hue" (Isaiah 45:21-22; 44:6-8; Exodus 15:11; Deuteronomy 4:35; 6:4-5; 32:39; 1 Samuel 2:2; 1 Boikhi 8:60). "Ngailah, O Israel:Boipa ni Khawsa ce Boipa mat ni" (Deut. 6:4).     Khawsa pakthum awm hue tinak amninoeh Khawsa mat oeh thlangpum pakthum awm hue tinak ni.

Jesuh ve Muemhla'm Cim amni (Jesus is not the Holy Spirit)

1. Jesuh ve Muemhla'm Cim amni tive Awithang laek Mathai 12:32-khui oeh ang coeina ni hu tha hue. "Capa ak thekhana" moe "Muemhla'm Cim ak thekhana" ti awilung oehve Capa moe Muemhla ve mat amni hue ti ce dang hue. Khawsa niinak oeh mat cenamoe ak thlangxing lamoeh toe pakhih ni tice ni hu tha hue.
2. Jesuh eng:" Cenamoe hloepkung, Muemhla'm Cim awm ak nii, Pa eng kangming eng a tueih lo hlue ni..."(Johan 14:26). Ve Jesuh ak awiti oeh, Jesuh amoeh ce cet soetoe Pa eng Muemhla'm Cim ce Jesuh ang ming eng tueilo hlue hue. Voekve thlangpum pakthum ani niinak ang coeina ni hu tha hue. Pa ce ak tuei lo hlue kung, Muemhla'm Cim ce ak lo hlue , moe Jesuh ang ming eng ni.
3. Jesuh Baptisma a huh oeh, Muemthla ce Khyukkhyu a mueihna ak khan oeh cuu soe, Pa eng Khan nakoeng "anihve ka lungnak ka Capa, kamkhue a uepnak ni" (Mat. 4:16-17; Mark. 1:10; Luk. 3: 21-22).
    Ve ak choei oehkoe nakoeh ak doemna Baibul eng Pa, Capa, moe Muemhla'm Cim a konglam ni congpueikhi hue.

Jesuh ve Pa amni Hue (Jesus is not the Father)
     Awithanglaek Johan oehve Pa, Capa, moe Muemhla'm Cim pum changchang a niinak a kong bee hue." Ak cuek oeh AWI awmnoeh , ace ak AWI toe Khawsa moe awm hue nih, a ce AWI ce Khawsa ni" (Joh.1:1)." A coehce Khawsa (Pa) eng Khawmdek a lungnak a dawngoeh, a Capa a taakduen a paek...Khawsa (Pa) eng a Capa ce khawmdek awicek hamna Mdekkhan oeh a tueihlo amni..."(Joh.3:16, 17). Ace a tueih lo ce ni hamna Banlamtung oeh taina awm hue.Banlamtung oeh Pa amthi noeh Capa ni a thih hue. Capa am qang awi toe; Ka Khawsa, Ka Khawsa, iatioeh nanik khong aw? (Mat. 27:46). Jesuh eng " kamoeh kak kawngah poh hamna amlo nueng, anik thlah lo ak kawngah poh hamna kak lo ni ti hue"(Joh.5:30-32, 37).Ace ni huh oeh Pa moe Capa ve pum ak changchang rhoini ti ce ni hu tha hue.
    Camcim khui oeh ang yawk toe, simpueikung pakhih a awm oehtoe thuem hue ti hue u.Kaa ve kamoeh a kong kak qoel, moe ak chang toe Pa engve ka kong qoel ba hue(Johan 8:17,18). Jesuh eng Khanna mangnoeh ka Pa ti hue (Johan 11: 41). Jesuh eng Kaa ve Misur tak ni, ka Pa ce dum ta-kung ni"(Johan 15:1). Jesuh khanna mangnoeh ka Pa tinoeh Cuekcahnak a taak ve, amoeh moe amoeh num ka Pa ti rhunoeh cuekcahnak a tak? Jesuh eng "Ka Pa ce Kamoeh naak oeh xoi hue"(Joh.14:28)." Jesuh eng vekkhi ve ti hue; Khan na mangnoeh, ti hue, Pa, ak cuen ce sutlo hoh hue; na Capa ce mkueihcahlah, a coehce na Capa eng nim mkueihcah kom" (Joh.17:1). “Ka Pa ce kaai oeh awmnoeh, kaa ce ka Pa oeh ka awm a mueihna, nimoeh oeh a ni awmnak a hamna cuekcahnak ta hue nueng, acoehce Mdek eng ak cangnak a hamna(Joh.17:20-21). Jesuh eng Meri ce tina noeh," Koehni rhuksui ; iatioeh num ni ti oehtoe ka Pa venna kak kai hlan ni, cenamoe cetnoeh kak tainakhi venna , nim mthehkhi, Kaa ka Pa moe nani Pa, moe ka Khawsa moe nani Khawsa a venna kai hlue nueng(Joh. 20:17).
    Vekkhi ni huh oehve Pa moe Capa ve thlangpum ak haha ni, cenamoe Khawsa niinak oehtoe mat ni tice Baibul eng ang coeina nim mthehkhi hue.

Pa moe Capa Mat Amueihna ang Dangnak
    Jesuh eng Pa Khawsa a venna cuekcahnak a tak oeh,"ak cim ka Pa, na Bawi mangnak ming eng ni khawikaemkhi,... Ningnikhi (Pa, Capa, moe Muemthla'm Cim) pumoetna ni awm a mueihna a ningnikkhi (ak cangnakhi) pumoetna ani awmnak a hamna “ti hue (Joh. 17: 11, 22). Capa engtoe a ti toe Pa ce Capa a mueihni a lo hue, Capa ak hu engtoe Pa awm hu hue ti hue. Capa Jesuh ce thlangxing pumna ploeh lonoeh a Khawsa niinak nim mhmuhkhi noeh, Pa awm ave mueihni a lo hue, ti hue(Joh. 14:7-10;Joh. 1:18; 1 Joh. 4:12). Cenamoe Pa ce Khan na awm hue (Mat. 1:23;Mat. 6:9; 7:21; 12:50; 18:19; Joh. 16:28; 20:17;Kol. 2:9).

Muemthla'm Cim a Konglam Abet (The Third Person of The Trinity)

    Muemhla'm Cim (The Holy Spirit) ve ak xing pum (a person) Thumkop khui oehkoe mat ni: Pa, Capa, moe Muemhla'm Cim. Anih ve Mueihlip yap, Khawsa pohthanak (Power / tako) yap amni hue.Anih ve ak xing Pa, Capa mi a hoei oeh mueihnak ta hue.Khawsa niinak Pa moe Capa oeh ak awmkhi boeih ce Muemhla'm Cim oeh awm om hue. Pohthanak (Power) ce ak xingpum amnii noeh, ak xing mat eng a pohthanak ce ni pohthanak (power) a niti u. Cenamoe Muemhla'm Cim ve Khawsa pohthanak (power) yap amni noeh ak xing pum mat ni.

Muemhla'm Cim ak Xing Pum a Niinak (Personality or a person)
    Muemhla'm Cim ak xingpum a niinak ve Baibul awi eng ve mueihna ni congpueikhi hue. Muemhla'm Cim eng ve Poeknak, Ngahnak, moe Simnak ta hue ti Baibul awi eng a ni congpueinak khi toe;
1. Ngai rhu noeh simnak ta hue (1 Korin 2:10- 11).
 2. Kawpoek ta hue (Rom 15: 30).
 3. Ngahnak ta hue (1 Korin 12: 11).
 4. Ak kose tha hue (Isa. 63:10; Eph. 4:30).
 5. Lungnak ta hue (Rom. 15:30).
 6. Kawpoek moe Ngahnak ta hue (Rom. 8:27).
 7.Awi qoel hue / khyi tha hue (2 Sam. 23:2; Khuetueih. 8:29; 10:19; 11:12; 13:2; 21:11; 28:25–26; 1 Tim. 4:1; Heb. 3:7–8; Awiph. 2:7; 22:17)
 8. Ngahnak ta hue (Khuetueih. 15:28).
 9. Ni rhai na tha hue (Khuetueih.5:3).
 10.Ni noekdak tha hue (Khuetueih. 5:9)
 11. Dueih thing na duei tha hue (Khuetueih. 5:32).
 12. Oet tha hue (Khuetueih. 7:51).


Muemhla'm Cim ve Khawsa ni
    Muemhla'm Cim ve Thumkop Khawsa (Trinity) khui oehkoe ak Xing Khawsa ni. Anih ve Khawsa ni. Baibul awi eng a ni congpueikhi oehtoe Muemhla'm Cim ve ak thamah soeih, Huen hoei oeh ak awm, moe a hoei ak sim ni ti hue.
1. Khawsa thlangkhi oeh bee hue (Khuetueih. 2:4).
 2. Nimah khi tha hue (Khuetueih. 16:6).
 3. Awithang qoel kung ta tha hue (Khuetueih. 20:28).
 4. A hoei sui hue (1 Kor. 2:10).
 5. Anih ce Congpueikung ni (Johan 14:26).
 6. Jesuh ak awiti ni simsakkhi tha hue (Johan 14:26).
 7. Mdekkhan thawlh Awiceeknak ta tha hue (Johan 16:8).
8. Khrih ce thihnak khui oehkoe eng thohsak hue (Rom. 8:11).
 9. Xingnak pe hue (Johan 6:63).
 10. Anih ve Muemhla awitaak ni (1 Johan 5:6).
 11. Ni voetnak oeh nik pueikhi tha hue (Rom. 8:26).
    Khawsa mat oeh thlang pakthum (Thumkop) oeh ve Muemhla'm Cim awm Khawsa ni. Anih ve Khawsa'ng Muemhla, Khrih ang Muemhla (Rom 8:9), nani Pa u ang Muemhla (Mat. 10:20), Muemhla Awitak (Johan 14:17), moe Boipa'ng Muemhla (Khuetueih. 8:39) tinoeh khue na awm hue.

Muemhla'm Cim a Bibinak
1. Khawsa moe ni yoeisakkhi hue --Eph. 2:18
 2. Khawsa venna ni cuekcahnak yawkdonak pe hue --Eph. 6:18; Jut 20
 3. Bikbi hamce tuek hue--Luk 4:18
 4. Nik pueikhi hue--Rom 8:26
 5. Awi qoel hue --Rom 8:15-16; Kal. 4:6
 6. Baibul a tingahnak ce coeisak hue --1 Kor. 2:1, 14;Eph. 1:17
 7. Baibul yawk hue --2 Pit. 1:20-21
 8. Lam ni rhuikhi hue --Rom. 8:14
 9. Baptisma pe hue --Johan 1:23-34; 1 Kor. 12:13-14
 10. Ni leorsakkhi hue --Rom 8:2
 11. Muemhla'm Cim oeh Caa na awm hue --John 3:3-6
 12. Khoboe rhamlang ak thah dangsak hue --Gal. 5:22-23
 13. Cimcahsak hue --1 Thess. 3:13; 1 Pet. 1:2
 14.Ak cangnakhi nimbomkhi hue --Luke 24:49
 15. Thawlh awiceek hue --John 16:9, 14
 16. Thihnak khui oehkoe eng thohsak hue --Rom. 8:11
 17. Septa hue --Gen. 1:2; Job 33:4
 18. Caathainak pe hue --Titus 3:5
 19. Awithang rhuihkung --1 Thess. 1:5
 20. Nimcim sakkhi hue --Rom. 15:16
 21. Khawsa thlangkhi oeh bee hue –Khuetueih.2:4; 4:29-31; 5:18-20
 22. Noeknak / Tacik deng hue --Eph. 1:13-14; 4:30
 23. Pohthanak ni pe-khi hue --I Kor. 12:8-11
 24. Nik thamah sakkhi hue --Eph. 3:16;Khuetueih.1:8; 2:4;1 Kor. 2:4
 25. Khrih ce Boi mangsak hue --Johan 16:14
 26. Ni congpueikhi hue --Johan 14:26
 27. Awitak oeh ni rhuikhi hue --John 16:13
 28. Jesuh a kong ce phoesak hue --John 15:26
 29. Ni voetnak oeh nik pueikhi hue --Rom. 8:26
 30. Pumsa ngahnak noeng hue --Rom. 8:2-4; Kal. 4:6
 31.Ak cangna-khi oeh awm hue --Rom. 8:9-14; Kal. 4:6
 32. Bokbeknak oeh nik pueikhi hue --Phil. 3:3

Muemhla'm Cim ang Dangnak
     Muemhla'm Cim ve Cakhyuem moe Cakthai oeh ang dangnak khawyah lo hue. Cenamoe soenum ang dangnak ve ammueih boeih hue.
1. Khongma     Exodus 33:9.
 2. Tui      Johan 4:14; Johan 7:37-39.
 3. Maa      Isaiah 4:4; Mat. 3:11; Khuetueih. 2:3.
 4. Khyukkhyu       Mat. 3:16; Mak 1:9-11; Luk 3:22.
 5. Situi       Sam 23:5; Luk 4:18; Khuetueih. 10:38.
 6. Khothli    1 Boi 19:12; Johan 3:8; Khuetueih. 2:1, 2,4.
 7. Nuetnak / Tacik    Johan 6:27; 2 Kor. 1:22; 5:5; Eph. 1:13-14; 4:30; 5:5.
     Vekkhi ve Muemhla'm Cim amni noeh Muemhla'm Cim eng ang dangnakna awm hue.

Muemhla'm Cim Niinakkhi
1. Angrhui      Johan 14:16; Hebru 9:14
2. Huenhoei oeh awm       Sam 139:7-10
3. A hoei sim        Isaiah 40:13-14; Johan 14:26; 1 Korin 2:10-11
4. Ak thamah soeih         Mikah 2:7; Joba 33:4; Sam 104:30; Khuetueih.1:8 ;Rom 15:18-19
5. Lungnak              Rom 15:30
6. Awi ti hue         Khuetueih.8:29; 13:2

     Ak choei oehkoekhi Khawsa awi Baibul ni teok oeh Muemhla'm Cim ve ak xing pum mat Thumkop (Trinity) khui oehkoe am thumnak Khawsa na awm hue. Ani bibinak haha seiom ani Khawsa niinak oeh Pumoet ni tive Khawsa awi Baibul eng ni congpueikhi hue. Muemhla'm Cim ve ikow? Muemhla'm Cim ve Khawsa thamahnak, Khawsa pohthanak (power), Khawsa niinak yap amni hue tice Baibul awi eng angcoei na ni congpueikhi hue. Muemhla'm Cim ve Pa, Capa, moe ang mueih ak xing pum thumkop (Trinity) khui oehkoe Khawsa ni.Khawsa pakthum ti amni noeh Pa, Capa, moe Muemhla'm Cim oeh ve Khawsa niinak mat ni.Muemhla'm Cim ve u aw? Muemhla'm Cim ve Khawsa ni.

Pum mat rhip oeh Khawsa ani niinak ang dangnak Thumkop Khawsa

(The Attributes of God as Evident in Each Person of the Godhead)
Khawsa Niinak
                          Pa
              Capa
Muemthla’m Cim
Angrhui ,Amoeh moe Amoeh anak awm
(self-existent)
Gen 21:33; Ex 3:14; Deut 33:27; Sam 90:2; 90:4; 93:2; 102:12; Joba 36:26; Haba 1:12; Rom 16:26; 2 Piter 3:8
Sam 102:24-25 + Heb 1:10-12; Isa. 9:6; Mikah 5:1-2; Johan 1:1; 8:58; 17:5; Efe. 3:21; Kol. 1:17;   Heb 7:3; 1 Johan 1:1; Awiphoe 22:13
Heb 9:14
Huen Hoei oeh awm
(Omnipresence)
Deut 4:7; 1Boikhi 8:27; Isaiah 66:1; Jer 23:23-24; Khuetueih. 7:48-49; 17:27-28
Mat. 18:20; 28:20; Johan 1:48; Efe. 1:22-23; 4:10; Kol. 3:11
Sam 139:7-10
Ahoeisim 
(Omniscience)
1 Samu 16:7; Job 37:16; 1 Chonnoetnak 28:9; Ps 139:1-4; Jer 17:10; Isa 41:22-23; 42:9; 44:7; 1 Johan 3:20; Heb 4:13
Mat. 11:27; 12:25; Mak 2:8; Luk 9:47; 11:17; Johan 1:48; 2:23-25; 4:16-18; 16:30; 21:17
1 Kor. 2:10-11
Ak thamah Soeih
(Omnipotence)
Gen 17:1; Ex 6:3; Job 36:5,22,26; 42:2; Sam 115:3; Jer 32:17, 27; Mat 3:9; 19:26; Mak 10:27; Luk 1:37; 18:27; Efe 1:11; Awiphoe19:6
Mt 28:18; Phil 3:20-21
Gen 1:2; Lk 1:35-37
Ak hluengtai
(Majestic Glory)
Sam 29:3; 84:11; Job 37:22; Efe 3:20-21; 2 Pit 1:17; Awiphoe 4:11
Luk 9:43; 2 Kor 4:4; 2 Pet 1:16; Heb 1:3; Awiphoe 5:11-14
2 Kor 3:8; 1 Pit 4:14
Amni Simtha’m Khuet
(Unfathomable)
Job 9:10; Rom 11:33; Efe 3:20
Mat 11:27; Eph 3:8
-
Akcim(Holy)
Lev 19:2; Sam 5:4-6; 99:5; Isa 6:3; 8:13; Hab 1:12-13; Tit 1:2; 1 Johan 1:5; Awiphoe 4:8; 15:4
Mk 1:24; Khuetueih. 3:14; 2 Kor 5:21; Heb 4:15; 7:26; Awiphoe 3:7
Lk 11:13; Rom 1:4; Efe 1:13
Awitaak (Truth)
Num 23:19; Isa 65:16; Sam 31:5; Johan 7:28; 17:17; Tit 1:2; Heb 6:18
Johan 14:6; Rev 3:7
Johan 14:17
Ak do (Good)
Deut 8:16; Ps 118:1; Nahum 1:7; Mk 10:18; Lk 18:19; Rom 8:28; Jem 1:13
Johan 10:11
Sam 143:10; Neh 9:20
Amangsottha
 (Immutable)
Ex 32:14; Ps 33:11; Ps 89:34; 102:26-27; Isa 51:6; Mal 3:6; Rom 1:23; 2 Tim 2:13; Heb 6:17-18; Jem 1:17
Heb 1:12; 13:8
1Korin 12:4
Ak hluengsang
(Preeminent)
 Sam 97:9; 148:13
Kol 1:18; Hubatkhi 10:36
-
Thlangxing nakoeh thamah
Num 23:19; 1 Samu 15:29; Job 33:12; Ezek 1:26-28; Johan 4:24; 1 Johan 3:20
Mk 2:8; Lk 24:39; Awiphoe 1:14
"Muemthla’m Cim"
 Hmueihtehnak ammak awm
 (Unique)
Ex 8:10; 9:14; 15:11; 2 Sam 7:22; 17:18 Chonnoetnak 17:20; Ps 86:8; 1Boi 8:23; Isa 40:18,25; 44:7;Jer 10:6-7; Mikah 7:17



                                            Awikhaihnak (Conclusion)
Khawsa niinak oeh Luu: Thlang pum pakthum
.I. Pa Khawsa ve Muemhla amni noeh Amoeh pum ak awm hani:              
               Mathai 3:16, 17
               Isaiah 48:16
II. Muemhla ve Capa Amni noeh amoeh ak awm hani:              
Mathai 123:31, 32 (Luk 12:10)
               Johan 16:7, 13, 14
               1 Johan 5:6-8
III. Capa ve Pa amni noeh Amoeh pum ak awm hani:              
               Mathai 10:32; 11:25-27
               Mak 13:32
               Luk 17:5
               Johan 5:19, 20, 30; 6:37-39; 14:12, 28, 31; 16:5, 16; 32:17
               Efesa 1:17, 20
               1Korin 3:23; 11:3
               Kolosa 3:1
               Hebru 1:1-3
IV. Cenamoe " Bawipa ni Khawsa ce Bawipa mat ni"              
               Deuteronomy 6:4
               Genesis 1:26, 27
              1Timote 2:5
     Khawsa oeh thlang pakthum (Trinity/Thumkop) a kong ni teng oehve, thlangxing a hamna toe kawpoek kuei a thaalam ni. Khawsa niinak ve thlangxing niinak eng toe imueih konna yawm amni sim hlue boeih hue. Veve Baibul khui oeh kawpoek kueisoeih matna awm hue. Amni simkhuet a thaalam tung nakoe ce Khawsa hamna awmkom soetoe, ni sim tha-khi boeih ce ni hamna moe ni caa ninakhi a hamna ni (Deuteronomy 29:29).
     Pa ce Capa amni noeh, Capa ce Pa amni hue, ace mueih lorna Muemhla’m Cim ce Pa amni noeh Capa awm amni hue. Khawsa ani niinak mat moe soenum thlangpum niinak oeh pakthum lo hue tive Baibul congpueinak ni.Ve Thumkop Khawsa konglam ve Khrihca lammakhi moe Khrihca baeknak lamma oehkoe pakhi a congpueinak na yawm awm hue.Hubatkhi Awitloek (Apostles Creed), Naisi Awitloek (Nicene Creed), moe ak changkhi oeh nihuh oehtoe Khawsa mat, ak thlangpum ang dangnak oeh pakthum; Pa, Capa, moe Muemhla’m Cim ni.


Mathai 28:19 awm vikloei soe, ikoe tinoeh Khrihca lammakhi eng Jesuh ang ming doeng eng Baptisma ak peekhi aw? (Khuetueih. 2:38, 8:16, 10:48, 19:5, 22:16; 1 Kor. 1:13).

Baptisma paeknak a kong oeh ve thlangvang eng Pa, Capa moe Muemhla Cim ang ming eng ak pe awmnoeh, thlangvang bai eng toe Jesuh ang ming doeng eng ak pe awm hue.Ace ce ikoe mueihna awmnoeh huvoei aw? Ikoe tinoeh Jesuh eng Pa,Capa moe Muemhla Cim ang ming eng pe law u ti loei soe A hubatkhi eng toe Jesuh ang ming doeng eng cu Baptisma ak peekhi aw?

Khrihca Lamma Cuekkhi Engtoe Vemueihna Baptisma Ana Pe Hue u:
Jesuh Khrih ang ming eng (Khuetueih.2:38)
Boipa Jesuh ang ming eng (Khuetueih.8:16)
Jesuh Khrih ang ming eng (Khuetueih.10:48)
Boipa Jesuh ang ming eng (Khuetueih.19:5)
Boipa’ng ming eng (Didakhe 9:5)
Pa,Capa, moe Muemhla Cim ang ming eng (Mathai 28:19; Didakhe 7:1,3).

Didakhe:A.D. 70-120,Didakhe ve Ikoe Num?
    Ak changkhi nik qoel hlan oeh Didakhe ikoe num tive ni teng lah ve u.Didakhe tive Khrihca caukkhi khui oehkoe (Baibul cakthai a thaalamna koe) mat ak awm ce Greek awina “Didache” a ti ngahnak toe “congpueinak” ni. Aveve awilohtoina awmnoeh,“Hubat 12 a congpueinak” tina awm hue.Ave ak cauk ve A.D. 80 moe 120 ang lak tloek oehkoe ni.Hubatkhi eng Khrihca bu-khi a kut oeh, Khrih ak cangna thaikhi Baptisma ani paek oeh ani honak a hamna ani paek huetna awm hue.Didakhi ve Baibul na toe amna hona moe usoe num, Baibul a thaalam oehtoe ani uepnak cauk matna awm hue.Ahubatkhi a yawkna awm hue.

Jesuh ang Ming Doeng Eng Baptisma ak Peekhi Huhnak
    Thlangvang khrihca bu eng toe Khuetueihkhi Bibinak 2:38;8:16; 10:48; 19:5 khui oeh khrihca lamma cuekkhi eng ani paeknak ni huh a mueihna Jesuh ang ming doeng eng Baptisma ni paek ni ak thuem soeih ti hue u.Ace a dawngoeh Jesuh Khrih ang ming doeng eng ce Baptisma pe hue u.Jesuh ang ming doeng engni baptisma ni paek hlue tinoeh ang dueihpueikhi eng ani lengcaanak caukkhi toe;

Britannica Encyclopedia - 11th Edition, Volume 3, page 365 – Baptisma ve Jesuh ang ming eng paeknak oehkoe eng Pa,Capa moe Muemhla Cim mingna anik chohnak ve A.D. 101 moe 200 ang lak oeh ni ti hue u.

Canney Encyclopedia of Religion - page 53 – Khrihca lamma cuekkhi eng Jesuh ang ming doeng engni A.D. 100 doena baptisma ani paek u.

Hastings Encyclopedia of Religion - Volume 2 - Christian baptism was administered using the words, "Jesuh Khrih ang ming eng" page 377. Baptisma ve Justin Martyr a xing xir oeh Jesuh ang ming engni ani paek u, page 389

Catholic Encyclopedia - Volume 2, page 435 – Voeh ve ak yawkkung eng baptisma ve ani khrihca bu engni ak choh hue ti hue.

Schaff - Herzog Religious Encyclopedia - Volume 1, page 435. Cakthai oeh Jesuh ang ming doeng eng Baptisma ni ang dang hue.

Hastings Dictionary of the Bible - page 88 – Mathai 28:19 khui oehkoe ve khrihca lamma cuekkhi eng ani honak amni hu noeh, Jesuh ang ming moe Boipa Jesuh ang mingni ani honak ni huh hue.

    Mathai 28:19 oehkoe ve Khrihca lam oehkoe cauk anak yawk cuek Eusebius(AD 260-265) tloek oeh thangnoeh A.D.340 oeh ak thi eng ve Pa,Capa moe Muemhla Cim ve amdangsak noeh “kang ming eng congpuei unoeh” ti doengcana yawk hue. Ace a dawngoeh thlangvang eng toe Pa, Capa moe Muemhla Cim amawm soeni amma yawk hue ti hue u.Acekkhi ce teok unoeh Jesuh ang ming doeng eng baptisma ani paekna awm hue.
    Ak choei oehkoe Jesuh ang ming doeng engni baptisma paek ve a thuem hue, Khrihca lamma cuekkhi eng awm anina paek amueihna ti unoeh thlangvang eng tuhdoena hona hue u. Ace mueihna ani honak ve ni Boipa Jesuh a congpueinak moetoe ambaa law hue.Ni Boipa jesuh eng Pa,Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma pe law u ti hue. Voehkoe “Jesuh ang ming eng baptisma”(Khuetueih. 8:16;19:5)tinoeh ang dang ve Jesuh eng Pa, Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng pe law u a ti a dawngoeh, Jesuh eng a ti a dawngoeh, Jesuh a ti ak cam eng tinak ni. Jesuh eng Pa, Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng pe law u a ti a dawngoeh Jesuh ak awi ak cam eng Baptisma pe hue u. Aceni khrihca lamma cuekkhi eng anina honak hue.

Khrihca  Pa Xamkhi eng Baptisma Ani Huhnak
    Ve ak kaai oeh ve Khrihca lammacuek oehkoe pa xamkhi eng ikoe mueihnanum baptisma a kong oeh ani huhnak, ani poeknak moe khrihca ak awmlo hluekhi a hamna awi anina cehtaak u tice ni teok lah ve u. Aningnikkhi ve ni Boipa Jesuh a thih khoen oeh thlangvang toe a hubatkhi mi matna bi ak bi hahkhi moe a hubatkhi ak awi ti a nang yaakhina awm hue u. Baptisma kong oeh Jesuh ang ming eng paek hlue num, Pa,Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng paek hlue num tice ani huhnak ni teok lah ve u;

Didakhe(Didache):Didakhe khuioeh ni huh toe; Pa,Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng Baptisma paek hamna awm hue(Didache 7:1 [ca.A.D.70]).

Ignatius: Ignatius (A.D. 30-107) moe Polycarp ve awithanglaek ak yawkkung Johan eng ani congpuei rhoina awm hue nih. Ignatius eng ve Poluh amueihna ca yawk noeh ani paek hluekhi hue. Ace mueihna ca a paek, Philadelphia khona ak ca oehtoe Mathai 28:19 khui oehkoe amueihna,“Pa, Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma pe u” tinoeh.

Justin Martyr: eng a ti toe,…thlang eng khrih oeh caathaina a awm law hue. Ace a dawngoeh Pa Khawsa, ni Boipa Jesuh Khrih, moe Muemhla’m Cim ang ming eng Baptisma paek hamna awm hue(Mat.28:19). Jesuh eng a ti mueihna,“Caathaina amna awm oehtoe,Khawsa khan kho amlut hlue tha huekte”(First Apology 61[A.D.151]).

Tatian the Syrian:Anih ve Jesuh eng ak awi ti mueih phekna ni awi a ti hue, “…va congpuei unoeh baptisma ce Pa,Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng vape u; kak awipaekkhi boeih ce ani xingnak puei a hamna coengpuei u:acoeh ce, nani venna ni awmpueikhi oem kong nueng, mdek tuem a boet doena [Mathai 28-20]”(The Diatesseron 55-170 A.D).

Hippolytus: Anih eng toe: “Thlang baptisma ak hu hlue a awm oehtoe ak khan oeh baptisma ak pee hlue eng a kut tloengnoeh vemueihna awi doer seh: ‘Pa Khawsa, a hluengtainak naak cangna aw?’ tinoeh awi doer seh: ‘oeih kak cangna’ a ti oehtoe: a lu khan oeh a kut seongnoeh kutoet baptisma pe seh nueng.Ang hihnak doer banoeh: ‘ Jesuh Khrih naak cangna aw? ‘Oeih’ kak cangna a ti oehtoe: baptisma ang hihnak pe ba.Am thumnak oeh doer noeh: ‘Muemhla’m Cim moe ak cim Baeknak moe pumsa thoh thlahnak naak cangna aw?’ Ti noeh doer seh: baptisma ak hu-kung eng: ‘Oeih kak cangna’ a ti oehtoe am thumnak baptisma huhsak seh” ti hue.(The Apostolic Tradition 21-215 A.D).
    Anih eng baptisma huhnak hlue ak qoel ve ak cer rhina awi doerna ta noeh paek hamna ti hue.Voehkoe anih a ti ve baptisma thumvoei ak huna thlangvang eng toe poeknak ta hlue thawlh hue. Voehkoe a ti ngahnak toe Pa ang ming eng kutoet pe noeh, Capa ang ming eng ang hihnak pe noeh Muemhla’m Cim ang ming eng am thumnak oeh pe tiksoe Pa, Capa moe Muemhla’m Cim ang ming soep seh a ti ngahnak ni.

Tertullian: “Thihnak noengnoeh a thoh khoen oeh a Hubatkhi venna awikamnak ani paekkhi toe Pa a venna koe ni tueih lope hluekhi hue nueng ti noeh; a hu khuengna, Pa moe Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma paek hamna, thumvoei paek hamna, Khawsa matdoeng ang ming eng amni. Kutoet doengca paek hlue amni noeh, thumvoei paek hlue ni, ani pakthum a hamna, aning ming khawyah a awm a mueihna”(Against Praxeas 26-216 A.D).
Origen: “ Boipa Amoeh rhoe eng anim mthehkhi amueihna ak cangna thlang boeih Pa moe Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma paek hamna… a takna toe, ak thuem baptisma toe Trinity ang ming eng paek ni( Trinity ti toe Pa, Capa moe Muemhla’m Cim:Thumkop) (Commentary on Romans 5:8 – 248 A.D).

The Acts of Xantippe and Polyxena: “Acoeh ce… Jesuh Khrih, Khawsa Caa, moe angrhui Khawsa, ve a tui eng ka thawlhkhi boeih cehpuei hawn seh. Poluh eng tinoeh, Pa moe Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma ni pe u nueng. Ave ang peong oehtoe Khrih a thi a saa ce veentha hoh hue” (Acts of Xantippe and Polyxena 21 – 250 A.D).

Cyprian of Carthage: “Jesuh eng Pa moe Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng Jenterkhi ce baptisma pe law u ti hue…. Khrih amoeh rhoe eng pumoet Trinity ang ming engni baptisma pe law u a ti” (Letters 73:18 – 253 A.D).

Eusebius of Caesarea:Ani awmlo ce cangna u nueng: Pa,Pa tak, moe Capa, Capa tak, moe Muemhla’m Cim, Muemhla’m Cim tak, ni Boipa, a hubatkhi awithang qoel a hamna a nik tueikhi, eng tinoeh, Cet unoeh thlangphun boeih congpuei u noeh, Pa moe Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma pe law u ti hue. (Letter to the People of His Diocese 3 – 323 A.D)

Cyril of Jerusalem: “Pa, Capa moe Muemhla’m Cim ce ak cangna num tice mat rhip oeh doernak ta. Ace mueihna ak cangnak oehtoe, tuikhuina thumvoei chum hamna awm noeh, ace ce ni hamna Khrih eng thi noeh puphuen khuina koe eng ang huepthum oeh a thohnak huhsaknakna awm hue (Catechetical Lectures 20:4 – 350 A.D).

Athanasius: “Cangnak a hoei hoei voeh ang turhu a dawngoeh, Trinity ve koeh nimhih a hamna awm hue Awithanglaek khui oeh ni huh amueihna:‘Cet unoeh thlang phun boeih Pa moe Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma va pe u’(Mathai 28:19). Acu kangna a soepnak toe Trinity ni(On the Councils of Arminum and Seleucia 2:28 – 361 A.D).

Basil the Great: “Muemhla’m Cim awm Pa moe Capa oeh mat ni. Ni Boipa Jesuh eng Awithanglaek khuioeh, Cet unoeh thlang phun boeih Pa moe Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma va pe u’ a ti a dawngoeh ni” (Letters 52:4 – 367 A.D).

Gregory of Nazianz: “….Pa moe Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma ni pe noeh Hubatna ni ta hlue hue nueng.Ave pakthum ve ming mat ta hue u, Lu-khawsa (Godhead).Acoeh ce sim kopte, pakhih ce nak khong oehtoe Khawsa ammak taa rhoena awm hlue huekte. Iatioeh num ni ti oehtoe aning nikkhi ce Lu-khawsa (Godhead) oeh pumoet ni”(Orations 40:45 – 380 A.D).

Jerome: “Pa moe Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng thlang baptisma ani paek u ka huh oeh, Boipa baek-imna awmlaw noeh,Thumkop(Trinity) a hamna ak awm khyuem ce xee noeh ak thai ce saa(thlangxing oeh Khawsa eng a awmnak huen a loh tinak ni) hue”(Dialogue Against the Luciferians 6 – 382 A.D).

Augustine: “ Pa moe Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma ni huh ce thlang ak awi, u mueih ak thlang a ti ak cam oehkoe eng awm amni noeh, Khrih awitak, Khrih ak awi ak cam eng ni(Against the Donatists 4:24 [57] – 400 A.D).

Theodoret of Cyr: “Kum tuekuem oeh ak cim baptisma ak huukhi boeih eng Nicaea( Naisi miting oehkoe awitloeknak) oehkoe cangnak ani bun u ak cim moe yawkdo peekung Pa; amoeh oeh ni awm amueihna,Pa moe Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma paekna awmnoeh, mat ang ming rhip ce phoeinoeh”(Letters 145 – 444 A.D).

Athanasius:“Pakthum ang beoi cangnak, ni venna a nim mthehkhi noeh, Khawsa oeh aning msuikhi; a u awm ace pakthum ang beoi oeh amawm noeh, Pa ang ming doeng eng baptisma ak huu, amma ni oeh, Capa ang ming doengoeh baptisma ak huu, amma ni oeh, Muemhla’m Cim a thuum kaana, Pa moe Capa ang ming doeng eng baptisma ak huu, a yapna ni a awm hlue hue…. ikoe tinoehnum ni ti oehtoe a phunglam(baptisma paeknak phunglam) toe Pakthum ang beoi(Triad) oeh ni.Baptisma a  hamna ani paekkhi ce, “Pa, Capa, moe Muemhla’m Cim, ve pumoet ni; ace pumoet niinak oeh ce Pakthumna ang beoi cangnak a kungna awm hue”[To Serapion of Thmuis,1:30,in SHA,139-140  (A.D. 360)]
    Ve ak choei oehkoekhi ve Jesuh a hubatkhi ani thih khoen oeh awithang ak qoelkhi moe Jesuh a konglam moe Baibul awitak ak thuem ak hulkungkhina awm hue u. Ave tuh oehkoe nak oeh ak doem Pa, Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma paek hlue ni tice qoel hue u.A takna ni ti oehtoe, “Hubatkhi a congpueinak ve Pa moe Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma paek hamna ni”(Encyclopedia Britannica, 11th ed., vol.3, pp365-366). Ace ak choei oehkoe ni huh oeh ve Khrihca lammakhi moe a huu ak thoelkhi boeih eng awm thumkop Khawsa ang ming phoei u noeh ni Baptisma ani paek hue tice ang ceoina ni hu tha hue. Michael Kindelin eng awm ti noeh, “Khrihca lammakhi eng Baptisma ani paek oeh ce thupkop (Trinity) ang ming hona u noeh, ‘Pa moe Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma ni pe nueng”ti u noeh pe hue u.( Down through the ages, p. 337).
    Ace mueihna Khrihca lamma oehkoe pa xamkhi (Church Fathers) eng baptisma ve thumkop:Pa, Capa,moe Muemhla’m Cim ang ming eng ani paekna a tlak oehtoe ace hlan oehkoe khrihcakhi a bibi moe ani poh hu unoehva pe huvoei u tice ang coeicana ni sim tha hue.Ace pateng khrihca pa xam thlangvang eng toe Pa ang ming eng kutoet, Capa ang ming eng kutoet moe Muemhla’m Cim ang ming eng kutoet, aning ming ang kuepna baptisma ni paek hamna awm hue ana ti hue u. Ani ti ngahnak toe Pa, Capa moe Muemhla’m Cim pumoet(Trinity) niinak ve ikoe mueih konna yawm ammang phlek thani tinak ni.

Baibul Cakthai Kut Yawk ak Chang Oehkoekhi
Baibul cakthai ve kut eng ani yawk u khawyah awmnoeh a cekkhi ce ammueih boeih u noeh a bet bet oeh kut huu ve a haanak awm hue. Cenamoe ak tungna toe ang mueih boeih kol ang tuekkhi a mueihna awm hue. Ace ak caukkhui oehkoe ni teok lah ve u;

Codex Sinaiticus: Greek awina Baibul cakthai kut eng ani yawk ak do soeih, Codex Sinaiticus ve A.D kum 300 moe 400 ang lak oeh yawkna awm hue.Cakkhyuem a vang sae moe soenum cakthai toe soep boeih hue.Ave ve Greek awi calung ang xoina ani yawk u,cakthai khuioeh ak soep soeihna awm hue.Ace Cauk oeh ve “Pa moe Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma paek hlue ce awm hue”.

Codex Vaticanus: Ve ak cauk awm kut yawk cauk khui oehtoe cauk do soeih matna awm noeh A.D 400 huma oeh ani yawk, Maccabees ti kaana toe cakkhyuem moe cakthai moe Apocrypha a cuna ak soep soeih caukna awm hue. Ve ak cauk oeh awm Pa, Capa, moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma paek hamna ti hue.

Codex Alexandrinus: Ve ak cauk awm Greek awina A.D 500 hulam oeh kut eng ani yawkna awm hue. Ave awm cakkhyuem moe cakthai awmnoeh, cakkhyuem lam ce ak che daa hoh noeh cakthai tung toe hawihkhang hue.Mathai a yawkkhi ve se hohnoeh, Mathai 1:1-25:6 doena rhengkangnoeh,Joh. 6:50-8:52 moe 2 Kor. 4:13-12:6 awm amsoep hue. Codex Alexandrinus ve tuhoeh British Museum-na khoem hue u. Ave ak cauk oeh awm Pa,Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma paek hamna tinoeh awipaek ce ni hu tha hue.

Codex Washingtonensis: Ve ak cauk awm kut A.D 400 moe 500 huma oeh ani yawkna awm hue. Ak yoena Kum 2000 oehni ani hu unoeh,Freer Museum of the Smithsonian Institution, Washington DC-oeh ce khoem hue u.Ak khui oeh awithanglaek Mathai, Marka, Luka moe Johan ak caukkhi ce soep hue. Ave ak caukkhui oeh awm tuh oeh ni teng a kong, Pa, Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma pe u ti hue.

Diatessaron:Veve kut yawkkhi khui oehtoe ak cuek amueihna ak awm, Syria pa Tatian eng A.D 160 oeh Awithang laek pupphli(Mathai,Marka,Luka moe Johan)tloek ce matna a yawkna awm hue.Ace awithang laek khui oehkoekhi lonoeh a yawkna awmnoeh kut yawk ak do soeih matna poek hue u. Ace a dawngoeh ca yawkkung uep awm Eusebius eng toe ak cauk ang mingna yawm Diatessaron (pupphli a thuumnak – to dia tessarwn – to dia tessaron = chord consisting of four notes) tinoeh khue hue u.Ak yawkkung eng a yawk ak cauk tak toe rheng soe amhu tha voel unoeh, ace ak cauk teoknoeh ak yawk patoengkhi ak cauk oehkoekhi ce tuhdoena khoemna awm hue.
     Ace ak cauk oeh awm Pa, Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma paek hamna awi paek ce awm hue.

Qoel Coeinak
     Ve ak choei oeh caukkhi, ni Baibul kut eng ani na yawk cuekkhina awm hue. Avekkhi ve Cakthai ak yawkkhi eng ani boeih amueih oeh ani huhnakna sui unoeh ani kut eng yawk unoeh ani khoem va ni huvoei soe. Aning nikkhi a yawk boeih oeh ce Pa, Capa, moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma paek hamna awi paek Mathai khui oehkoe ce ni hu tha hue.Ace a dawngoeh Mathai khui oeh Jesuh eng a Hubatkhi venna a ti ce thlang eng am sap amni noeh Jesuh Amoeh rhoe eng anik qoel pe-khi takni tice ni sim tha hue.
    Khuetueikhi Bibinak cauk ve A.D. 80 moe 100 ang lak tluk oeh yawkna awmnoeh,ace hlan oehkoe khrihcakhi ce khrihca lammakhi/ Hubatkhi khrihca (Apostolic Church) tinoeh khuena awm hue.A.D 30 moe 80 ang lak oeh Jesuh thihnak oehkoe eng tho noeh pentikos ang huep oeh Muemhla’m Cim a lonak oeh cut eng ni.Ace pentikos oeh ce thlang 3000 eng baptisma hu hue u(Khuetueih.2:41).A voeh ve thlangvang eng awidoetnak ani tak u toe,“Ikoe a ti oeh Mathai 28:19 khui oeh Jesuh eng Pa moe Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma pe law u ti loei soe, khrihca lammakhi eng Jesuh(Khuetueih.10:48) ang ming doeng eng cu baptisma anak pe khi aw?”Jesuh ak awi ikoena amngai hue u tinak huvoei aw?
    Ve awidoernak ve thlangvang a poeknak oehtoe, Jesuh ak awiti, Mathai 28:19 eng a yawk ve A.D 70 a hulam, A.D 80- 100 tluk oeh yawkna a awmnak a dawngoeh, ace Mathai eng a yawk hlan oehkoe thlangkhi eng Jesuh ang ming doeng eng baptisma anina paekna awm hue. Jesuh ak awi qoel ang yaakung Mathai eng a yawk hlan a dawngoeh ace hlan oehkoe khrihcakhi eng Jesuh ang ming doeng eng baptisma ana pe hue u.Mathai eng Jesuh ak awipaek ang yak ce a yawk lo khoen oehtoe Pa, Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma pe hue u.

    Ve ak choei oehkoe Mathai eng Jesuh ak awipaek Pa, Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma pe u ati ce a yawk hlan a dawngoeh Jesuh ang ming doeng eng baptisma ani paek u ni(2:38;8:16; 10:48; 19:5) tive ang kel hlue bet a mueihna awm hue. Ikoe tinoehnum ni ti oehtoe a coeh Jesuh ang ming eng baptisma ak peekhi ve Poluh, Bannaba, mi thlangchangkhi ani nii mantoe, Jesuh ak awipaek amnang yaa unoeh ni ni ti hlue hla hue, cenamoe voeh ve Jesuh ang ming eng baptisma ak peekung ve Jesuh ak awipaek ang yaakung Piter, Johan na awm hue nih(2:38;8:16; 10:48).Piter ce Jesuh eng a Hubat 11 awi a paek hui oeh yaa huvoei (Mathai 28:16- 20) soe, ace mueihna ya loeinoeh ikoe ti soe Jesuh ang ming doeng eng cu baptisma ak pe aw?
    A cutnakna ni teng cee hoh amueihna Jesuh ang ming eng baptisma paek ti oeh ve, acoeh Jesuh ak awipaek ang yaakung, ak tuungna Piter eng baptisma a paek oeh ve Jesuh ak awipaek ang yak amueihna, Jesuh eng a ti a dawngoeh, Jesuh ak cam eng tinak ni. Jesuh eng Pa moe Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma pe law u a ti a dawngoeh Jesuh ang ming (Jesuh anol eng – Authority) eng “Pa moe Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma ni pe nueng” tinak ni. Jesuh ti ve awi ak peekungna awmnoeh baptisma paeknak hlue awilung toe Pa, Ca, moe Muemhla’m Cim ang ming eng ni.Ace a dawngoeh ni ace mueihna Johan moe Piter eng/ a Hubatkhi eng Pa moe Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma ani paek ce ani huh a dawngoeh khrihca lamma oehkoe pa-khi(Church fathers) khi eng “Pa moe Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma” paek ham ce oelhnak a taak kaana ani honak poehoei hue.
    Ace a dawngoeh oeh ak choeina koe-khi khrihca lammacuek oehkoe paxamkhi eng “Pa moe Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma” paek hamna hatlaknak ani tak moe animoehkhi rhoe eng ani honak poehoei ni huh oehtoe, a hubatkhi eng ana holona hoh hue u ti ce ni hu tha hue. Ace doeng amkhoek noeh Greek awina kut yawk khawyah a konglam ni teng a mueihna aning nikkhi eng awm Pa moe Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma a konglam ve thuumsak hue u.Cauk mat doeng, thlang mat doeng a yawk ani mantoe, ak kawpoek moe a ngahnak eng sap soeni ni ti hlue hla hue cenamoe kut eng yawk khawyah moe thlang khawyah eng anina yawk ni huh oeh ve ani lohnak poetoeng caukkhi oeh ve ace mueihna ana awm soeni ti ce ang coeina ni sim tha hue.

    Ace a dawngoeh “Pa moe Capa moe Muemhla’m Cim ang ming eng baptisma paek” ve Jesuh a congpueinak ak thuem soeih moe a hubatkhi moe khrihca oehkoe pa xamkhi eng awm anina honak, tuh oehkoe khrihca thlangkhi eng awm ani honak Khawsa awi congpueinak ak thuemsoeih ni ti ce ni sim tha hue.